Prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy (Przepisy)

Nie każdy zdaje sobie sprawę z tego, że prawo pracy dosyć szczegółowo wskazuje prawa i obowiązki pracowników oraz pracodawców.

Warto dokładnie znać te przepisy — dzięki temu możemy uniknąć niemiłych niespodzianek w miejscu pracy i związanego z tym stresu.

Z tego artykułu dowiesz się:

• jakie prawa i obowiązki ma pracownik oraz pracodawca
• jakie przepisy regulują ich prawa i obowiązki
• co zrobić, gdy pracodawca nie przestrzega praw pracownika.

Chcesz od razu napisać CV? Skorzystaj z naszego kreatora, w którym znajdziesz profesjonalne szablony do uzupełnienia i praktyczne podpowiedzi. Stwórz CV w 5 minut tutaj.

Stwórz CV teraz

Zobacz inne szablony, stwórz CV i pobierz dokument w PDF tutaj.

1. Prawa i obowiązki pracownika

Podejmując zatrudnienie, pracownik z jednej strony zgadza się na wykonywanie określonych obowiązków, jak również nabywa prawo do określonych świadczeń, korzyści itp.

Zakres praw i obowiązków pracownika znajdziemy w różnego rodzaju dokumentach, m.in. regulaminie pracy, przepisach BHP, Kodeksie pracy, treści umowy czy też po prostu Konstytucji.

Jakie są podstawowe prawa i obowiązki pracownika? Przedstawiliśmy je poniżej.

Prawa pracownika

Zgodnie z Kodeksem pracy, każdy pracownik ma m.in.:

• prawo do swobodnie wybranej pracy
• równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków (dotyczy to w szczególności równego traktowania mężczyzn i kobiet w zatrudnieniu)
• prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę
• prawo do wynagrodzenia w okresie wypowiedzenia
• prawo do wypoczynku (urlop wypoczynkowy, urlop okolicznościowy, urlop na żądanie itd.)
• prawo do urlopów związanych z ciążą i opieką nad dzieckiem (urlop macierzyński, urlop rodzicielski, urlop wychowawczy, urlop opiekuńczy)
• prawo do powrotu do pracy po urlopie bezpłatnym
• prawo do przerw w pracy
• prawo do równego traktowania w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienie w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy.
• prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
• prawo powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej
• prawo powstrzymać się od pracy, w razie gdy jej warunki nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom.

Z kolei z Konstytucji wynika prawo m.in. do:

• zrzeszania się w związkach zawodowych
• wolności wyboru zawodu oraz miejsca pracy
• bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Obowiązki pracownika

Podstawowe obowiązki pracownika są określone w art. 100 Kodeksu pracy. Jest on zobowiązany:

• wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę
• przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy
• przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku
• przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych
• dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę
• przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach
• przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

Może Cię także zainteresować: Zakres obowiązków pracownika — co to? Co wpisać?

Chcesz od razu napisać CV? Skorzystaj z naszego kreatora, w którym znajdziesz profesjonalne szablony do uzupełnienia i praktyczne podpowiedzi. Stwórz CV w 5 minut tutaj.

Stwórz CV teraz

Zobacz inne szablony, stwórz CV i pobierz dokument w PDF tutaj.

2. Prawa i obowiązki pracodawcy

Tak jak pracownik, również pracodawca ma określone prawa i obowiązki. Jakie? Ich listę przedstawiliśmy poniżej.

Prawa pracodawcy

Pracodawca ma prawo m.in. do:

• kierowania procesem pracy pracownika i rozliczania go z jej efektów
• egzekwowania od pracownika realizacji obowiązku sumiennego i starannego wykonywania pracy
• egzekwowania przestrzegania czasu pracy, regulaminu pracy, przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych
• egzekwowania dbałości o dobro zakładu pracy i ochrony jego mienia
• egzekwowania zachowania w tajemnicy informacji
• egzekwowania przestrzegania zasad współżycia społecznego
• powierzenia pracownikowi na czas przestoju innej pracy, za której wykonanie przysługuje pracownikowi wynagrodzenie
• polecenia pracownikowi wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych w okolicznościach związanych z koniecznością prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia i zdrowia, ochrony mienia, środowiska czy usunięcia awarii
• rekompensowania pracy nadliczbowej czasem wolnym
• nakładania na pracowników kar porządkowych (upomnienia, nagany lub kary pieniężnej)
• przyznania pracownikowi nagrody i wyróżnienia
• odwołania pracownika z urlopu wypoczynkowego (w określonych okolicznościach, nieprzewidzianych w chwili rozpoczynania urlopu) lub przesunięcia jego terminu (jeżeli nieobecność pracownika spowodowałaby poważne zakłócenia toku pracy)
• udzielenia pracownikowi urlopu bezpłatnego
• kontrolowania służbowej poczty elektronicznej pracownika na zasadach określonych przepisach prawa pracy
• dokonywania potrąceń z wynagrodzenia pracownika określonych sum pieniężnych (np. na świadczenia alimentacyjne, kary pieniężne itp.)
• przyznania pracownikowi podnoszącemu swoje kwalifikacje zawodowe dodatkowych świadczeń.

Obowiązki pracodawcy

Pracodawca ma m.in. obowiązek:

• poinformować pracowników o zakresie ich obowiązków, sposobie wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz o ich podstawowych uprawnieniach
• zapewnić pełne wykorzystanie czasu pracy oraz osiąganie przez pracowników wydajnej i jakościowej pracy
• organizować pracę tak, by zmniejszać jej uciążliwość
• przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu
• zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy
• terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie
• ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych
• stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników oraz wyników ich pracy
• prowadzić i przechowywać w formie papierowej lub elektronicznej dokumentację pracowniczą (np. akta osobowe)
• przeciwdziałać mobbingowi.

Co robić, gdy pracodawca nie przestrzega Twoich praw?

Z badania serwisu LiveCareer wynika, że aż 38% polskich pracowników co najmniej raz doświadczyło łamania ich praw przez pracodawców.

Co robić w takiej sytuacji? Oczywiście w pierwszej kolejności najlepiej porozmawiać z przełożonym w cztery oczy. Jeśli nie jest to możliwe (lub nie dało żadnego efektu), warto zwrócić się do działu HR.

Jeśli te dwie drogi będą nieskuteczne, pracownikowi pozostaje konsultacja i/lub skarga do Państwowej Inspekcji Pracy. W PIP można otrzymać bezpłatną poradę prawną oraz złożyć anonimową skargę na pracodawcę.

Możesz również samodzielnie złożyć pozew do sądu pracy (np. w przypadku niewypłaconego wynagrodzenia lub mobbingu).

Może Cię również zainteresować:

• Obowiązki pracodawcy w zakresie BHP
• Szkolenie BHP dla pracowników i pracodawców — na czym polega?
• Praca na wysokości — przepisy BHP.

Musisz napisać również list motywacyjny? W naszym kreatorze znajdziesz nowoczesne wzory do wypełnienia i praktyczne porady. Stwórz list motywacyjny w 5 minut tutaj.

Stwórz list motywacyjny teraz

Zobacz inne szablony, stwórz list motywacyjny i pobierz dokument w PDF tutaj.

Jakie są według Ciebie najważniejsze prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy? Podziel się swoją opinią i doświadczeniem w komentarzu pod artykułem.

Proces redakcyjny InterviewMe

Ten artykuł został sprawdzony przez nasz zespół i jest zgodny z procesem redakcyjnym InterviewMe. Zależy nam na dzieleniu się naszą wiedzą oraz dostarczaniu rzetelnych i godnych zaufania porad zawodowych dopasowanych do Twoich potrzeb. Nasze wysokiej jakości treści co roku przyciągają ponad 10 milionów czytelników. Ale na tym nie koniec. Regularnie publikujemy też autorskie badania, aby lepiej rozumieć rynek pracy i jesteśmy dumni, że cytują nas czołowe media w Polsce.