Urlop bezpłatny 2024 a ZUS i ubezpieczenie [Kodeks pracy]

Z urlopu bezpłatnego masz prawo skorzystać, gdy potrzebujesz dłuższego niż przewidziany Kodeksem pracy wolnego – niezależnie od liczby dni wolnych, które przysługują Ci w danym roku. Co więcej, możesz wykorzystać go, jak tylko chcesz z – na dłuższe wakacje, podnoszenie kwalifikacji, a nawet pracę w innej firmie.

Nie chcesz pobierać za ten urlop wynagrodzenia. Zależy Ci jednak na tym, aby po urlopie móc wrócić do pracy na to samo stanowisko z tą samą pensją.

W tym artykule przeczytasz:

• czy urlop bezpłatny Ci przysługuje (i w jakim wymiarze)
• jak złożyć wniosek o urlop bezpłatny
• jakie uprawnienia pracownicze utracisz na czas urlopu.

Chcesz od razu napisać wniosek o urlop bezpłatny? Skorzystaj z naszego kreatora, w którym znajdziesz gotowe wzory wniosków o wszystkie typy urlopów pracowniczych do uzupełnienia jednym kliknięciem. Stwórz wniosek o urlop w 5 minut tutaj.

Stwórz wniosek o urlop teraz

Stwórz wniosek o urlop

Zobacz inne wzory, stwórz wniosek urlopowy i pobierz dokument w PDF tutaj.

1. Co to jest urlop bezpłatny? Kodeks pracy

Urlop bezpłatny to przerwa w świadczeniu pracy czy, inaczej, zawieszenie stosunku pracy – a to oznacza, że w jego trakcie Ty nie pracujesz i nie zarabiasz, a pracodawca nie płaci składek społecznych. 

Urlop bezpłatny jest uregulowany prawnie. W jego kwestii nic nie pozostaje w sferze domysłów.

Prawo jasno mówi:

• o przesłankach do udzielenia urlopu
• o tym, kiedy jego udzielenie nie jest możliwe
• jakie konsekwencje wynikają z urlopu bezpłatnego.

Podstawa prawna urlopu bezpłatnego zawarta jest w art. 174 KP:

Ten krótki zapis o urlopie z Kodeksu Pracy będzie stanowił dla Ciebie wyznacznik Twoich praw i obowiązków.

Co ciekawe, nowelizacja Kodeksu pracy z kwietnia 2023 r. wprowadziła dwa nowe urlopy:

• z powodu działania siły wyższej (w wymiarze 2 dni lub 16 godzin w danym roku kalendarzowym), za który otrzymasz połowę swojego wynagrodzenia
• oraz dodatkowe 5 dni bezpłatnego urlopu opiekuńczego.

Kto może otrzymać urlop bezpłatny?

Z urlopu bezpłatnego może skorzystać każdy pracownik zatrudniony na umowę o pracę. Nie ma znaczenia, na jakiej umowie o pracę pracuje pracownik — na czas określony czy nieokreślony.

Wniosek można złożyć nawet pierwszego dnia pracy. Urlop bezpłatny jest udzielany na podstawie wniosku pracownika. Pracodawca nie ma prawa wysłać pracownika na urlop bezpłatny.

Czy działa to tak samo w przypadku nauczycieli? Tak—

Urlop bezpłatny nauczyciela rządzi się dokładnie takimi samymi prawami jak urlop bezpłatny każdego innego pracownika. Jedyna różnica dotyczy tego, że nauczyciel składa wniosek o urlop bezpłatny do dyrektora placówki, a nie szefa firmy.

Ile dni urlopu bezpłatnego przysługuje?

Prawo nie określa minimalnej lub maksymalnej długości trwania bezpłatnego urlopu. Może on trwać kilka dni, miesięcy lub lat. Tę kwestię ustala się między pracownikiem a pracodawcą.

Co więcej pracodawca może odmówić udzielenia urlopu bezpłatnego. Jest to zgodne z prawem. Wymiar urlopu bezpłatnego ustala pracodawca. Pracownik może złożyć wniosek o udzielenie urlopu na okres 12 miesięcy, a pracodawca może zaproponować na przykład maksymalnie 3 miesiące.

W przypadku urlopu dłuższego niż 3 miesiące, pracodawca może (nie musi) zagwarantować sobie możliwość odwołania pracownika z urlopu z powodu ważnych przyczyn.

Jeśli jednak odpowiednia klauzula nie została uwzględniona w urlopie bezpłatnym, to odwołanie pracownika z urlopu bezpłatnego nie będzie możliwe. Ewentualnie za zgodą samego pracownika.

Sprawdź, ile dni płatnego urlopu Ci przysługuje: Urlop wypoczynkowy: Wymiar, odmowa i przymus a KP [+wniosek].

2. Urlop bezpłatny a ubezpieczenie z ZUS i emerytura

Podczas urlopu bezpłatnego pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia. Co za tym idzie, pracodawca nie odprowadza składek ZUS od pensji pracownika. W praktyce oznacza to, że po upływie 30 dni od rozpoczęcia urlopu bezpłatnego pracownik traci:

• ubezpieczenie zdrowotne
• prawo do zasiłku chorobowego, opiekuńczego i macierzyńskiego
• prawo do świadczenia rehabilitacyjnego.

Bez powyższych ubezpieczeń nie będzie możliwa wizyta u państwowego lekarza.Podczas przebywania pracownika na urlopie bezpłatnym pracodawca nie opłaca również jego składki emerytalnej. Czas ten nie wlicza się tym samym do minimalnego stażu pracy, który jest potrzebny m.in. do obliczenia wysokości emerytury.

(Jeśli chciałbyś zdobyć informacje na temat warunków otrzymania odprawy emerytalnej, przeczytaj: Wysokość odprawy emerytalnej — jak obliczyć?)

3. Urlop bezpłatny a urlop wypoczynkowy

Okres urlopu bezpłatnego obniża wymiar należnego urlopu wypoczynkowego. Generalnie z każdym miesiącem pracownikowi przysługuje 1/12 wymiaru płatnego urlopu składającego się z 20 lub 26 dni urlopu.

Jeśli zdecydujesz się na 3-miesięczny urlop bezpłatny, stracisz 3/12 wymiaru płatnego urlopu wypoczynkowego w danym roku. 

Urlop bezpłatny a działalność gospodarcza 

Jeśli prowadzisz działalność gospodarczą, będąc jednocześnie zatrudnionym na umowę o pracę, dobrze się zastanów przed wzięciem urlopu bezpłatnego. Obecnie dla swojej działalności płacisz jedynie składkę zdrowotną, którą w większości odliczasz od podatku.

Z powodu zawieszenia stosunku pracy pracodawca nie będzie już płacił za Ciebie składek społecznych. Oznacza to, że musisz przystąpić do obowiązkowych ubezpieczeń z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej.

Jeśli w trakcie urlopu bezpłatnego nie chcesz pozbywać się dochodu, rozważ pracę przez internet. Można ją połączyć z podróżowaniem. Sprawdź: 12 pomysłów na zarabianie przez internet (oferty, zarobki)

4. Czy na urlopie bezpłatnym można pracować?

Urlop bezpłatny nie wlicza się do stażu pracy, gdyż stanowi zawieszenie stosunku pracy.

Pamiętaj, że od stażu pracy zależą:

• prawo do urlopu wypoczynkowego
• zasiłek dla bezrobotnych
• nagrody jubileuszowe
• odprawa przedemerytalna
• dodatek aktywizacyjny z urzędu pracy
• długość okresu wypowiedzenia umowy na czas nieokreślony.

Wyjątek stanowi praca u innego pracodawcy w trakcie urlopu bezpłatnego.

Tak, jest to możliwe! Twój aktualny pracodawca musi jednak wyrazić zgodę na możliwość podjęcia pracy u innego pracodawcy. Zdarza się czasem sytuacja odwrotna.

Twój pracodawca może zaproponować Ci urlop bezpłatny w celu tymczasowego podjęcia pracy u innego pracodawcy. Taka propozycja może wynikać z chwilowych problemów finansowych Twojego pracodawcy.

Jeśli masz dobre relacje ze swoim pracodawcą, możesz rozważyć propozycję podjęcia zatrudnienia u innego pracodawcy w trakcie urlopu bezpłatnego. Oczywiście wymaga to Twojej zgody. Pracodawca nie może wymusić na Tobie pracy u innego pracodawcy. Propozycja urlopu bezpłatnego wychodzi zawsze od pracownika.

Gdy w trakcie urlopu bezpłatnego pracujesz u innego pracodawcy, Twój staż pracy pozostaje ciągły. Na podstawie stosownego porozumienia między firmami, ten czas jest wliczany do okresu zatrudnienia w przedsiębiorstwie, w którym pracowałeś do tej pory.

Podstawę zatrudnienia pracownika u nowego pracodawcy stanowi umowa o pracę na czas określony. Jest ona zawierana pomiędzy nowym pracodawcą a pracownikiem.

Na mocy umowy powstaje stosunek pracy. Wynika z niego, że nowy pracodawca jest zobowiązany między innymi do wypłacania pracownikowi wynagrodzenia, udzielenia urlopu wypoczynkowego itd.

Co istotne, po zmianach w prawie pracy z 2023 r. masz prawo do równoległego zatrudnienia się u innego pracodawcy również wtedy, gdy u pierwszego nie masz w tym czasie urlopu. Jednak ten przepis Cię nie dotyczy, jeśli z pierwszym pracodawcą zawarłeś umowę o zakazie konkurencji lub zabraniają Ci tego inne przepisy, związane np. z Twoim zawodem.

Praca na urlopie bezpłatnym bez informowania pracodawcy

A co jeśli chcesz podjąć pracę na urlopie bezpłatnym bez informowania o tym pracodawcy? Masz taką możliwość. Musi to być jednak praca na umowie cywilnoprawnej, czyli umowie zleceniu lub umowie o dzieło.

Prawo mówi jasno: zgoda pracodawcy na podjęcie zatrudnienia w innej firmie w trakcie urlopu bezpłatnego dotyczy tylko umowy o pracę. 

Chcesz odbyć podróż życia, a nie chcesz tracić uprawnień socjalnych? Stwórz perfekcyjne CV i zmień pracę na taką, która umożliwi Ci pracę zdalną. Pomoże Ci w tym kreator CV.

Kreator CV

Zobacz inne szablony, stwórz CV i pobierz dokument w PDF tutaj

5. Urlop bezpłatny a wypowiedzenie

Urlop bezpłatny oznacza zawieszenie stosunku pracy, a nie jego rozwiązanie. W okresie urlopu bezpłatnego zastosowanie mają przepisy o ochronie trwałości stosunku pracy.

Zatem pracownik przebywający na urlopie bezpłatnym nie może zostać zwolniony. Istnieje jednak wyjątek od tej reguły. Gdy zakład ogłasza upadłość lub ulega likwidacji, to pracownik może zostać zwolniony w ramach zwolnień grupowych.

Taka sytuacja może mieć zastosowanie w przypadku, gdy okres urlopu bezpłatnego wynosił więcej niż 3 miesiące. W trakcie urlopu pracownik ma też prawo złożyć wypowiedzenie. Dopuszczalne jest również rozwiązanie umowy za porozumieniem stron.

Po wykorzystaniu urlopu bezpłatnego pracownik ma prawo do powrotu do pracy. Pracodawca nie może odmówić przyjęcia pracownika z powrotem do pracy.

Urlop bezpłatny na wypowiedzeniu

Możesz skorzystać z urlopu bezpłatnego w okresie wypowiedzenia, jeśli pracodawca wyrazi na to zgodę. Oczywiście, długość urlopu bezpłatnego nie może przekroczyć długości okresu wypowiedzenia.

Zwolnienie dyscyplinarne

Urlop bezpłatny nie stanowi ochrony przed przewinieniami. W przypadku winy pracownika pracodawca może rozwiązać z nim umowę o pracę bez wypowiedzenia. Dotyczy to również pracownika przebywającego na urlopie bezpłatnym.

Ważne! Niestawienie się w pracy po urlopie bezpłatnym może skutkować zwolnieniem natychmiastowym z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych!

Dowiedz się więcej na temat zwolnienia dyscyplinarnego: Za co grozi zwolnienie z pracy w trybie natychmiastowym?

6. Obowiązkowy urlop bezpłatny

Z zasady pracodawca może, ale nie musi, wyrazić zgody na Twój urlop bezpłatny. Istnieją jednak wyjątki.

W tych sytuacjach pracodawca musi udzielić Ci urlopu:

Urlop bezpłatny dla młodocianego w czasie ferii

Jeśli jesteś uczniem szkoły dla pracujących, pracodawca na Twój wniosek jest zobowiązany udzielić Ci urlopu bezpłatnego. Wymiar takiego urlopu łącznie z urlopem wypoczynkowym nie może przekroczyć dwóch miesięcy.

Urlop na czas odbywania ćwiczeń wojskowych

Pracodawca ma obowiązek udzielić bezpłatnego urlopu pracownikowi powołanemu do odbycia ćwiczeń wojskowych lub pełnienia okresowej służby wojskowej. Okres trwania takiego urlopu jest taki sam jak okres trwania ćwiczeń lub służby.

Urlop bezpłatny w celu pełnienia funkcji z wyboru w związkach zawodowych

Jesteś powołany do pełnienia z wyboru funkcji związkowej poza zakładem pracy? Na wniosek danej organizacji związkowej przysługuje Ci prawo do urlopu bezpłatnego.

Urlop bezpłatny dla posłów i senatorów

Poseł lub senator pozostający w stosunku pracy, może złożyć wniosek o urlop bezpłatny na okres sprawowania mandatu oraz trzech miesięcy po jego wygaśnięciu. Taki wniosek nie może zostać odrzucony przez pracodawcę.

Urlop bezpłatny udzielany twórcy projektu wynalazczego

Twórcy projektu wynalazczego przysługuje bezpłatny urlop w miejscu pracy.

Okres urlopu bezpłatnego jest równy okresowi trwania umowy uczestniczenia w pracach związanych z oceną przydatności, badaniami i realizacją projektu pracownika.

Urlop wychowawczy

Jeśli chcesz wziąć urlop wychowawczy, musisz mieć przepracowane minimum 6 miesięcy na umowie o pracę. Niekoniecznie w tym samym miejscu.

Urlop wychowawczy może trwać do 3 lat, maksymalnie do ukończenia przez dziecko 4. roku życia. Urlop wychowawczy może wziąć dowolny z rodziców.

Urlop wychowawczy jest szczególnym rodzajem urlopu bezpłatnego. Korzysta z niego wielu Polaków. Ty też zamierzasz? Sprawdź: Ile trwa urlop wychowawczy i kto może go wziąć?

7. Jak uzyskać urlop bezpłatny? 

Jeśli chcesz skorzystać z urlopu bezpłatnego, musisz złożyć pisemny wniosek o udzielenie urlopu bezpłatnego.

Niezbędne informacje na temat odpowiedniego wypełnienia dokumentu, znajdziesz  w tym artykule: Wniosek o urlop bezpłatny z uzasadnieniem.

We wniosku podajesz okres trwania bezpłatnego urlopu. Nie ma obowiązku wskazywania, z jakiego powodu składasz wniosek.

Niemniej warto podać swojemu pracodawcy powód złożenia wniosku o urlop bezpłatny. Przed formalnym złożeniem wniosku lub w trakcie przedstaw pracodawcy swoje argumenty za urlopem bezpłatnym.

Pamiętaj, że pracodawca nie ma obowiązku udzielić Ci urlopu bezpłatnego. Można zatem uznać, że jest to prośba o urlop bezpłatny, którą pracodawca może odrzucić. Jeśli zaś przedstawisz konkretny powód, Twój pracodawca o wiele chętniej przychyli się do Twojej prośby.

Szanse na uzyskanie urlopu bezpłatnego rosną wraz ze stażem. Najpierw wykaż się w firmie, potem złóż wniosek o urlop bezpłatny.

Nie zapominaj, że dla pracodawcy udzielenie urlopu bezpłatnego to zobowiązanie. Pracodawca zobowiązuje się bowiem, że po urlopie będziesz mógł wrócić na swoje stanowisko z taką samą pensją jak dotychczas.

Istnieje możliwość, że pracodawca będzie wymagał od Ciebie podpisania tak zwanej lojalki, czyli zakazu konkurencji. Jeśli jesteś cennym pracownikiem, pracodawca w ten sposób zabezpieczy się przed świadczeniem usług firmom konkurencyjnym podczas urlopu bezpłatnego.

Pracodawca powinien udokumentować na piśmie swoją decyzję o udzieleniu lub nieudzieleniu urlopu bezpłatnego, zwłaszcza jeśli sugeruje on skrócenie terminu urlopu.

Jak rozmawiać z przełożonymi na temat urlopu bezpłatnego?

Jeśli chcesz skorzystać z urlopu bezpłatnego w wymiarze ponad jednego miesiąca:

1. Przypomnij przełożonemu najważniejsze projekty, które realizowałeś. Podkreśl swoją wartość dla firmy. Pamiętaj, że negocjujesz możliwość powrotu do pracy na to samo stanowisko po dłuższej przerwie.
2. Przedstaw cel urlopu. Wyjaśnij, dlaczego zwykły urlop wypoczynkowy Ci nie wystarczy.
3. Udowodnij, że nie jest to Twoja fanaberia. Pokaż, że dokładnie przemyślałeś tę sprawę.
4. Przedstaw plan na kontynuowanie Twoich obowiązków. Kto miałby je po Tobie przejąć? Czy Twój przedłużony urlop nie utrudni firmie funkcjonowania?
5. Uprzedź przełożonych z dużym wyprzedzeniem. Daj im czas na zastanowienie się przed podjęciem decyzji.

Podsumowanie — wady i zalety urlopu bezpłatnego

Niewątpliwą zaletą urlopu bezpłatnego jest jego podstawa prawna. Gwarantuje powrót do pracy po urlopie bezpłatnym na to samo stanowisko i z tą samą pensją.

Minusem urlopu bezpłatnego jest brak ubezpieczenia zdrowotnego i ubezpieczeń społecznych. Dodatkowo, okres urlopu bezpłatnego nie wlicza się do stażu pracy.

Przełam rutynę. Wykorzystaj urlop bezpłatny na podróż swojego życia tak jak Ania i Artur z Warszawy: Jak zorganizować kilkumiesięczny urlop? Prawdziwa historia.

Musisz napisać również list motywacyjny? W naszym kreatorze znajdziesz nowoczesne wzory do wypełnienia i praktyczne porady. Stwórz list motywacyjny w 5 minut tutaj.

Kreator listu motywacyjnego

Zobacz inne szablony, stwórz list motywacyjny i pobierz dokument w PDF tutaj.

Czy zamierzasz skorzystać z urlopu bezpłatnego? A może jednak jego konsekwencje odwiodły Cię od tej decyzji? Daj znać w komentarzu.

Proces redakcyjny InterviewMe

Ten artykuł został sprawdzony przez nasz zespół i jest zgodny z procesem redakcyjnym InterviewMe. Zależy nam na dzieleniu się naszą wiedzą oraz dostarczaniu rzetelnych i godnych zaufania porad zawodowych dopasowanych do Twoich potrzeb. Nasze wysokiej jakości treści co roku przyciągają ponad 10 milionów czytelników. Ale na tym nie koniec. Regularnie publikujemy też autorskie badania, aby lepiej rozumieć rynek pracy i jesteśmy dumni, że cytują nas czołowe media w Polsce.