Kodeks pracy: zmiany z 2023 i wyjaśnienie przepisów

Kodeks pracy to zbiór przepisów regulujących prawa i obowiązki pracodawców oraz pracowników. W Polsce obowiązuje Kodeks pracy z 1975 roku, ale jego przepisy są regularnie nowelizowane.

Z tego artykułu dowiesz się:

• co to jest Kodeks pracy i gdzie znaleźć jego treść
• jak zmieniał się polski Kodeks pracy
• jakie zmiany wprowadzono do Kodeksu pracy w 2023 roku.

Chcesz od razu napisać CV? Skorzystaj z naszego kreatora, w którym znajdziesz profesjonalne szablony do uzupełnienia i praktyczne podpowiedzi. Stwórz CV w 5 minut tutaj.

Stwórz CV teraz

Zobacz inne szablony, stwórz CV i pobierz dokument w PDF tutaj.

1. Kodeks pracy — co to właściwie za dokument?

Kodeks pracy jest najważniejszym aktem prawnym, porządkującym kwestie związane z zatrudnianiem i funkcjonowaniem pracowników w Polsce. Został ustanowiony jeszcze w okresie PRL i od tego czasu oczywiście co jakiś czas jest unowocześniany. 

Tekst jednolity ustawy Kodeks pracy znajdziesz tutaj. 

Kodeks pracy i prawa pracownicze w Europie

Jak czytamy w opracowaniu pt. „Ewolucja Kodeksu pracy”, prawo pracy jest stosunkowo młodą gałęzią prawa, w pełni usamodzielnioną w Polsce, podobnie jak i w wielu innych państwach, dopiero po drugiej wojnie światowej.

Wskazówka: Kodeks pracy po angielsku to Labour law lub Employment code. Prawa pracowników zostały ustanowione na początku w Anglii, kraju, który pierwszy się uprzemysłowił i który stawił czoła często przerażającym konsekwencjom kapitalistycznego wyzysku w całkowicie nieuregulowanych ramach ekonomicznych.

Analizy porównawcze pokazują, że obecnie najlepszy Kodeks pracy w Europie mają takie kraje jak:

Austria — jeśli chodzi o liczbę płatnych urlopów, to austriaccy pracownicy mają szczęście — dostają łącznie 43 dni wolne od pracy rocznie. 

Belgia — nie ma ustalonej płacy minimalnej, a o tym, jaka powinna być minimalna pensja, decydują konkretne sektory. Belgia dopuszcza tylko trzy miesiące urlopu macierzyńskiego i dziesięć dni urlopu ojcowskiego.

Dania — prawo w Danii nie pozwala na żadną dyskryminację w zakresie zatrudniania konkretnych pracowników lub rozwiązywania umów, ponieważ prężnie działają w tym kraju związki zawodowe. W Danii każdemu pracownikowi przysługuje 25 dni płatnego urlopu wypoczynkowego rocznie.

Finlandia — kraj znany z przepisów dotyczących zatrudnienia przyjaznych dla pracowników. Pracownicom przysługuje 105 dni płatnego urlopu macierzyńskiego, a ojcom – 54 dni płatnego urlopu ojcowskiego. Finlandia zapewnia również pracownikom swobodę tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich oraz promuje zdrowe środowisko pracy. 

Niemcy — obowiązują tu jedne z najlepszych przepisów prawa pracy na świecie, a także wysoka płaca minimalna. Pracownicy mają co najmniej 20 dni wolnych od pracy każdego roku.

Jak zmieniał się polski Kodeks Pracy?

Od 1989 roku polski Kodeks pracy był nowelizowany ponad 70 razy. Oto przegląd najważniejszych zmian wprowadzonych do tego dokumentu. 

Po roku 1989 uchylone zostały przepisy kodeksu dotyczące:

• obowiązku efektywnego wykorzystania czasu pracy przez pracownika 
• popierania jakości, wydajności pracy i dyscypliny pracy
• ograniczenia skracania czasu pracy w sektorze państwowym
• stabilizacji zatrudnienia
• popierania współzawodnictwa pracy i wynalazczości pracowniczej
• rodzajów nagród i wyróżnień
• wymuszania odpowiedzialności porządkowej i materialnej
• ograniczeń w zakresie obniżenia odszkodowania za szkodę wyrządzoną pracodawcy
• szczególnej ochrony mienia społecznego
• przesłanek udzielania urlopu bezpłatnego. 

1996 r.: 

• wprowadzono jednolite pojęcie „pracodawca” zamiast dotychczas używanych pojęć „zakład pracy” i „osoba fizyczna zatrudniająca pracowników”.

2000 r.: 

• zmieniono zasadniczo dział XI Kodeksu pracy, poświęcony układom zbiorowym pracy.

2001 r.:

• skrócono tydzień pracy do 40 godzin
• wprowadzono zapis o równym traktowaniu kobiet i mężczyzn w zatrudnieniu
• skrócono urlopy macierzyńskie (wcześniej wydłużone ustawą z listopada 1999 r.) do poprzedniego poziomu: 16 tygodni przy pierwszym porodzie i 18 tygodni przy każdym następnym porodzie. 

2002 r.:

• wprowadzono umowę na zastępstwo
• ograniczono prawo do dni wolnych na poszukiwanie pracy tylko do wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę
• ograniczono obowiązek wydania regulaminu wynagradzania i regulaminu pracy do pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników
• skrócono okres niezdolności do pracy wskutek choroby, za które wynagrodzenie płaci pracodawca (do 33 dni, pierwszy dzień bez prawa do wynagrodzenia przy zwolnieniu trwającym do sześciu dni)
• uchylono przepis ograniczający skutki kar porządkowych
• uelastyczniono czas pracy, w szczególności poprzez wydłużenie okresu rozliczeniowego, dopuszczenie płatnych i niepłatnych przerw w pracy, dopuszczenie większej liczby godzin nadliczbowych w roku oraz zmniejszenie wynagrodzenia za te godziny
• ograniczono ewidencję czasu pracy
• ograniczono obowiązek ustalania planu urlopów
• wprowadzono możliwość obniżenia wymiaru czasu pracy osobie uprawnionej do urlopu wychowawczego
• ograniczono obowiązek badań lekarskich i szkolenia pracowników w przypadku ponownego podjęcia pracy
• ograniczono obowiązek tworzenia służby bhp do pracodawców zatrudniających więcej niż 100 pracowników, a komisji bhp – więcej niż 250 pracowników.

2003 r.:

• wprowadzono zakaz dyskryminacji ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne, religię, wiek czy orientację seksualną
• wprowadzono przepisy antymobbingowe.

W roku 2005 nastąpiła zmiana okresu ochronnego w związku z chorobą pracownika.

2006 r.: 

• obniżono wymiar czasu pracy z tytułu wliczania do niego każdego święta występującego w okresie rozliczeniowym i przypadające w innym dniu niż niedziela
• wydłużono o dwa tygodnie urlop macierzyński (dotyczy także przyjęcia dziecka na wychowanie, którego wiek podniesiono do ukończenia 7. roku życia).

2007 r.:

• poszerzono katalog wykroczeń
• podniesiono grzywny za wykroczenia przeciwko prawom pracownika.

Nowy Kodeks pracy 2023 — zmiany

Rządzący wprowadzili w 2023 rokuszereg zmian w polskim Kodeksie pracy. Wiąże się to przede wszystkim z Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów.

Dzięki temu wprowadzono następujące rozwiązania:

• nowy bazpłatny urlop opiekuńczy w wymiarze 5 dni roboczych w roku, umożliwiający zapewnienie osobistej opieki lub wsparcia krewnemu lub osobie zamieszkującej z pracownikiem w tym samym gospodarstwie domowym
• prawo do czasu wolnego od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli niezbędna jest natychmiastowa obecność pracownika (w wymiarze 2 dni lub 16 godzin) przy zachowaniu połowy wynagrodzenia
• prawo pracowników posiadających dzieci do 8. roku życia do wystąpienia z wnioskiem o elastyczną organizację pracy w celu sprawowania opieki.

W nowym Kodeksie pracy znalazły się też m.in.:

1. Prawo do jednoczesnego zatrudnienia u innego pracodawcy.
2. Wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego dla każdego z rodziców.
3. Zmiany w zakresie umowy o pracę zawieranej na okres próbny.
4. Prawo do wystąpienia do pracodawcy z wnioskiem o korzystniejszą dla pracownika formę zatrudnienia, która będzie gwarantowała bardziej przewidywalne i bezpieczne warunki pracy.
5. Prawo do nieodpłatnego szkolenia dla pracownika.
6. Uregulowanie zasad związanych z pracą zdalną (teraz pracodawca ma obowiązek pokryć część kosztów, np. prądu i internetu, a pracownik musi każdorazowo poinformować go o nowym miejscu pracy zdalnej).

Zobacz też: Zmiana pracy — kiedy i jak zrobić to bez stresu?

Chcesz od razu napisać CV? Skorzystaj z naszego kreatora, w którym znajdziesz profesjonalne szablony do uzupełnienia i praktyczne podpowiedzi. Stwórz CV w 5 minut tutaj.

Stwórz CV teraz

Zobacz inne szablony, stwórz CV i pobierz dokument w PDF tutaj.

2. Kodeks pracy — najważniejsze zagadnienia z punktu widzenia pracownika

Kodeks pracy reguluje wszystkie kwestie związane z zatrudnieniem. Wśród ważnych zagadnień, które interesują pracowników wszystkich sektorów, należą np.:

• Kodeks pracy — urlop, czyli jaki wymiar urlopu obowiązuje pracowników; kiedy jest to 20, a kiedy 26 dni.

• Nadgodziny — Kodeks pracy, czyli ile płatne są nadgodziny i jak pracodawca powinien je rozliczać?

• Urlop wypoczynkowy — Kodeks pracy, czyli jak liczyć urlop wypoczynkowy i czy pracodawca może odmówić pracownikowi urlopu.

• Kodeks pracy — wypowiedzenie umowy o pracę przez pracownika, czyli jak wypowiedzieć umowę o pracę, w jakim terminie to zrobić i na czym polegają zasady dotyczące wypowiedzeń.

• Odprawa emerytalna — Kodeks pracy — czyli komu przysługuje odprawa emerytalna, w jakiej wysokości i kiedy pracodawca ma wypłacić odprawę emerytalną.

• Urlop bezpłatny — Kodeks pracy — czyli komu i w jakim wymiarze przysługuje urlop bezpłatny.

• Mobbing — Kodeks pracy — czyli jak udowodnić mobbing w pracy i gdzie taką sytuację zgłosić.

• Kodeks pracy — przerwa w pracy — czyli ile wynosi przerwa w pracy według Kodeksu pracy.

• Praca zdalna — Kodeks pracy — kto może pracować zdalnie i na jakich zasadach.

• Godziny nocne — Kodeks pracy — czyli ile wynosi dodatek za pracę w godzinach nocnych i kto może wykonywać pracę w takim trybie.

• Urlop na żądanie — Kodeks pracy — czyli ile dni urlopu na żądanie przysługuje pracownikowi i czy trzeba składać w tej sprawie wniosek do pracodawcy.

Zobacz też: Umowa o pracę na czas określony [Wzór, zasady, limity]

Musisz napisać również list motywacyjny? W naszym kreatorze znajdziesz nowoczesne wzory do wypełnienia i praktyczne porady. Stwórz list motywacyjny w 5 minut tutaj.

Stwórz list motywacyjny teraz

Zobacz inne szablony, stwórz list motywacyjny i pobierz dokument w PDF tutaj.

Jeśli chcesz skomentować artykuł, dodaj swoją wypowiedź na forum poniżej.

Proces redakcyjny InterviewMe

Ten artykuł został sprawdzony przez nasz zespół i jest zgodny z procesem redakcyjnym InterviewMe. Zależy nam na dzieleniu się naszą wiedzą oraz dostarczaniu rzetelnych i godnych zaufania porad zawodowych dopasowanych do Twoich potrzeb. Nasze wysokiej jakości treści co roku przyciągają ponad 10 milionów czytelników. Ale na tym nie koniec. Regularnie publikujemy też autorskie badania, aby lepiej rozumieć rynek pracy i jesteśmy dumni, że cytują nas czołowe media w Polsce.