Prawa autorskie majątkowe i osobiste: czym są? Przepisy

Pracujesz jako artysta, projektant, tłumacz, grafik, copywriter lub freelancer? Tworzysz strony internetowe lub aplikacje? Twoje utwory są objęte prawami autorskimi.

Z tego artykułu dowiesz się:

• co to są prawa autorskie
• jakie przepisy zawiera ustawa o prawach autorskich
• czym różnią się autorskie prawa majątkowe od osobistych
• co musi zawierać umowa o dzieło z przeniesieniem praw autorskich.

Chcesz od razu napisać CV? Skorzystaj z naszego kreatora, w którym znajdziesz profesjonalne szablony do uzupełnienia i praktyczne podpowiedzi. Stwórz CV w 5 minut tutaj.

Stwórz CV teraz

UŻYJ TEGO SZABLONU CV

Zobacz inne szablony, stwórz CV i pobierz dokument w PDF tutaj.

1. Co to są prawa autorskie? Definicja i kluczowe przepisy

Zacznijmy od początku — czyli czym są prawa autorskie?

Prawo autorskie (po angielsku copyright) to dyscyplina prawa cywilnego. W ten sposób nazywamy zespół norm prawnych, które stanowią część prawa własności intelektualnej, a także ogół praw przysługujących autorowi dzieła. To one umożliwiają wszystkim upoważnionym podmiotom podejmowanie decyzji o eksploatacji utworu i zarabianie na nim.

Żeby twórca mógł skorzystać z praw autorskich, dzieło nie musi być ukończone, a on sam nie musi spełniać żadnych formalności. Prawa autorskie przysługują mu więc z automatu — chyba że on sam przeniesie część tych praw na kogoś innego.

A co w przypadku prac zbiorowych? Przepisy stanowią, że współtwórcom przysługuje prawo autorskie wspólnie. Wielkości ich udziałów z zasady są równe. Jednak każdy z nich może zażądać, by sąd określił wielkości udziałów na podstawie wkładów pracy twórczej każdego z autorów. 

Niestety — w dobie internetu łamanie praw autorskich to chleb powszedni. Z danych Komendy Głównej Policji wynika, że w latach 1999–2021 wykryto niemal 193 tys. przestępstw na tym tle. Tylko w samym 2021 roku naruszano prawo autorskie średnio 9 razy dziennie — a zdarzało się, że ta liczba przekraczała 50 (np. w 2009 roku).

Ustawa o prawach autorskich

Najważniejszym dokumentem, który reguluje prawo autorskie w Polsce, jest ustawa z dn. 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Według niej przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

Natomiast międzynarodowe normy w zakresie praw autorskich regulują m.in.:

• Konwencja berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych z dn. 9 września 1886 r.
• Powszechna konwencja o prawach autorskich z dn. 24 lipca 1971 r.
• Traktat Światowej Organizacji Własności Intelektualnej o prawie autorskim z dn. 20 grudnia 1996 r.

Prawo autorskie obejmuje utwory materialne i cyfrowe, m.in.:

• utwory literackie, publicystyczne i naukowe (np. książki, artykuły)
• programy komputerowe
• mapy
• obrazy, grafiki, rzeźby i inne utwory plastyczne
• fotografie
• utwory lutnicze
• wzornictwo przemysłowe
• utwory muzyczne (np. ścieżka dźwiękowa, teksty piosenek)
• utwory architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne
• utwory sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne 
• filmy i inne utwory audiowizualne
• tłumaczenia, przeróbki i adaptacje utworów.

Prawa autorskie do tych dzieł mogą być jednak ograniczone stosunkiem pracy — czyli jeśli autor wykonuje dany utwór w ramach umowy o pracę.

Przykładowo, uczelni przysługuje pierwszeństwo opublikowania utworu naukowego wykładowcy, który stworzył go w ramach swoich obowiązków zawodowych. A jeśli zostanie to uwzględnione w umowie, uczelnia może korzystać z materiału zawartego w takim utworze bez odrębnego wynagrodzenia oraz udostępniać go osobom trzecim. Z kolei pracownik korporacji może przekazać firmie prawa majątkowe do swoich utworów (np. programów, grafik czy artykułów swojego autorstwa).

Co jednak istotne — prawu autorskiemu podlega wyłącznie sposób wyrażenia. Ochroną nie są więc objęte same idee, odkrycia, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne — te z zasady są dobrem wspólnym, z którego może korzystać każdy z nas.

Według ustawy prawem autorskim nie są również objęte:

• akty normatywne lub ich urzędowe projekty
• dokumenty, materiały, znaki i symbole urzędowe
• opublikowane opisy patentowe lub ochronne
• proste informacje prasowe.

Przepisy dopuszczają również tzw. użytek publiczny oraz użytek prywatny utworów objętych prawem autorskim. Na przykład jeśli posiadasz legalną kopię filmu, płyty z muzyką czy książki, możesz ją wręczyć lub pożyczać rodzinie i znajomym — to nie jest karalne.

Prawa autorskie w internecie

A czy można naruszyć prawa autorskie w internecie?

Jak najbardziej. Osoby, które udostępnianiają i rozpowszechnieniają pliki objęte prawem autorskim bez wiedzy i zgody twórców, muszą liczyć się z konsekwencjami. W Polsce za takie piractwo grozi bowiem kara grzywny, ograniczenia wolności lub nawet 3-letni pobyt w więzieniu — tym bardziej, że twórcy i producenci coraz chętniej zgłaszają takie przestępstwa do prokuratury.

Za to internauci, którzy poprzestają na pobieraniu filmów i plików, mogą spać spokojnie. Bo samo ściąganie plików, które zostały już rozpowszechnione w internecie, nie wymaga zgody twórcy i jest w pełni legalne — mieści się w zakresie tzw. dozwolonego użytku osobistego. Nie dotyczy to jednak programów typu Torrent, za których pośrednictwem pobrany plik jest automatycznie udostępniany innym użytkownikom.

Pewnym ograniczeniom podlega również twórczość na YouTube. Jeśli prowadzisz swój kanał, to oczywiście możesz przytaczać krótkie fragmenty już rozpowszechnionych utworów bez zgody twórców w ramach tzw. prawa cytatu — nawet jeśli na tym zarabiasz. Jednak powinno być to motywowane prawami gatunku albo chęcią edukacji, wyjaśnienia lub krytycznej analizy dzieła. Musisz również przytoczyć twórcę i samo dzieło (np. wklejając link w opisie filmu).

Ograniczenia dotyczą również ścieżki dźwiękowej. Używanie komercyjnej muzyki jako podkładu może sprawić, że Twój film na YouTube zostanie zablokowany. Dlatego najlepiej używać muzyki bez praw autorskich — wystarczy poszukać jej w internecie.

Chcesz od razu napisać CV? Skorzystaj z naszego kreatora, w którym znajdziesz profesjonalne szablony do uzupełnienia i praktyczne podpowiedzi. Stwórz CV w 5 minut tutaj.

Stwórz CV teraz

Zobacz inne szablony, stwórz CV i pobierz dokument w PDF tutaj.

2. Czym są autorskie prawa osobiste?

Prawa autorskie osobiste dotyczą przede wszystkim „ojcostwa utworu”. Oznaczają, że maszprawo podpisać dzieło swoim imieniem i nazwiskiem lub pseudonimem. Dzięki temu wiadomo, że to Ty jesteś jego twórcą.

Oczywiście, własny utwór możesz opublikować również anonimowo. Jednocześnie inne osoby nie mogą celowo zatajać autorstwa utworu, jeżeli Ty sam tego nie zrobiłeś — wówczas publikowanie i rozpowszechnianie dzieła bez oznaczenia autorstwa jest przestępstwem. 

Ponadto autorskie prawa osobie obejmują:

• prawo do integralności utworu, w tym do nienaruszalności jego treści i formy (np. gdy ktoś go cytuje)
• prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu dzieła publiczności
• prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

W tym wypadku nie ma znaczenia, kto czerpie korzyści majątkowe z dzieła — bo osobiste prawa autorskie nigdy nie wygasają. Są też nieograniczone w czasie i niezbywalne — a to oznacza, że nie można ich przenieść ani się ich zrzec na rzecz kogoś innego.

3. Co to są autorskie prawa majątkowe?

Autorskie prawa majątkowe dotyczą zarabiania na danym utworze. Zgodnie z art. 17 ustawy „Prawo autorskie i prawa pokrewne” twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Prawa autorskie majątkowe są ograniczone w czasie i trwają:

• do końca życia twórcy oraz przez 70 lat po jego śmierci
• przez 70 lat od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu, jeśli autor nie jest znany.

Jednak w przeciwieństwie do osobistych praw autorskich, te majątkowe autor dzieła może przenieść na inny podmiot. Wówczas to on ma prawo do zarabiania na sprzedaży, udostępnianiu, wykonywaniu lub powielaniu utworu. Może również udzielić innym uprawnień do korzystania z dzieła — koniecznie w formie pisemnej umowy.

Majątkowe prawa autorskie można przenieść na trzy sposoby:

• na podstawie umowy licencyjnej
• na podstawie protokołu przeniesienia praw autorskich (np. w ramach umowy o dzieło)
• na podstawie udzielenia licencji w ramach umowy o dzieło.

W takiej umowie należy wówczas zawrzeć wszystkie przypadki i sposoby wykorzystania dzieła, czyli tzw. pola eksploatacji utworu.

Takie przeniesione prawa majątkowe również są ograniczone w czasie i trwają przez 70 lat od daty rozpowszechnienia lub ustalenia dzieła (jeżeli nie został on rozpowszechniony).

Chcesz napisać list motywacyjny? Skorzystaj z naszego kreatora listu motywacyjnego, w którym znajdziesz profesjonalne szablony do uzupełnienia i praktyczne podpowiedzi. Stwórz list motywacyjny w 5 minut tutaj.

Stwórz list motywacyjny teraz

UŻYJ TEGO SZABLONU LISTU

Zobacz inne szablony, stwórz list motywacyjny i pobierz dokument w PDF tutaj.

Masz więcej pytań na temat praw autorskich? Zadaj mi je w komentarzu pod tym artykułem.

Proces redakcyjny InterviewMe

Ten artykuł został sprawdzony przez nasz zespół i jest zgodny z procesem redakcyjnym InterviewMe. Zależy nam na dzieleniu się naszą wiedzą oraz dostarczaniu rzetelnych i godnych zaufania porad zawodowych dopasowanych do Twoich potrzeb. Nasze wysokiej jakości treści co roku przyciągają ponad 10 milionów czytelników. Ale na tym nie koniec. Regularnie publikujemy też autorskie badania, aby lepiej rozumieć rynek pracy i jesteśmy dumni, że cytują nas czołowe media w Polsce.

Źródła

• http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19940240083/U/D19940083Lj.pdf
• https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19350840515/O/D19350515.pdf
• https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19780080028/O/D19780028.pdf
• https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20050030012/O/D20050012.pdf