Pracoholizm — objawy, przyczyny. Jak pomóc pracoholikowi?

Wiele osób bagatelizuje zjawisko pracoholizmu. Dlaczego? Ponieważ wydaje im się, że wyznacznikiem sukcesu zawodowego (a nawet życiowego) jest bardzo ciężka praca.

Nie wiedzą jednak, że zaangażowanie w wykonywaniu swoich obowiązków i zostawanie po godzinach od czasu do czasu, nie zawsze jest równoznaczne z pracoholizmem. Problem ten jest dużo bardziej złożony, a nieleczony pracoholizm może mieć tragiczne konsekwencje.

Z tego artykułu dowiesz się:

• co to jest pracoholizm (definicja, statystyki, badania)
• jakie mogą być przyczyny, objawy i skutki pracoholizmu
• jak leczyć uzależnienie od pracy
• jak może pomóc pracoholikowi jego rodzina.

Chcesz od razu napisać CV? Skorzystaj z naszego kreatora, w którym znajdziesz profesjonalne szablony do uzupełnienia i praktyczne podpowiedzi. Stwórz CV w 5 minut tutaj.

Stwórz CV teraz

Zobacz inne szablony, stwórz CV i pobierz dokument w PDF tutaj.

1. Czym jest pracoholizm? Definicja, statystyki i badania

Przede wszystkim, jak wyjaśnia nam psycholog i psychoterapeuta Igor Rotberg, nie ma jednej definicji pracoholizmu. Jednak psychologowie najczęściej opisują to zjawisko jako:

Pracoholizm to obsesyjne pożądanie pracy, związane z podnoszeniem poprzez ciągłe pracowanie własnej oceny z jednoczesnym oczekiwaniem na redukcję negatywnych emocji za jej sprawą oraz wyznaczaniem sobie nierealistycznych, wysokich standardów i doświadczaniem poczucia trwałego niepowodzenia w czasie ich realizacji.

Igor Rotberg

psycholog i psychoterapeuta

 Czasami możemy mieć przekonanie, że każdy, kto pracuje po godzinach, jest już pracoholikiem. Tymczasem to, co również wiemy o pracoholizmie na pewno, to fakt, że nie ma on nic wspólnego z czasem pracy, lecz z nastawieniem do niej. Pracoholizm nie jest więc tożsamy z pracowitością. Związany jest z patologicznym skoncentrowaniem na pracy, a osoba uzależniona od pracy jest pełna lęku i obaw, wiecznie niezadowolona z pracy, często przygnębiona.

Pracoholizm w statystykach i badaniach

Chociaż jak wspomnieliśmy, pracoholizm nie jest równoznaczny z liczbą przepracowanych godzin, to na podstawie statystyk można wnioskować, że polskie społeczeństwo jest szczególnie narażone na uzależnienie od pracy.

Dlaczego? Z raportu Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) wynika, że Polacy są 5. najbardziej zapracowanym narodem spośród 28 badanych państw (26 krajów europejskich zrzeszonych w OECD, Turcji oraz Stanów Zjednoczonych).

Przeciętny Polak pracuje w roku 1832 godziny. To prawie o 500 godzin więcej niż w najbardziej „leniwej” Norwegii i niemal 400 godzin więcej niż pracują nasi zachodni sąsiedzi Niemcy.

Jednak ilu zapracowanym Polakom rzeczywiście grozi pracoholizm?

Z badania CBOS wynika, że prawie co piąty mieszkaniec naszego kraju jest realnie zagrożony uzależnieniem od pracy (19,1% badanych).

W przypadku ponad 36% Polaków można mówić o niewielkim prawdopodobieństwie wystąpienia problemów z uzależnieniem od pracy. Teoretycznie „bezpiecznych” jest niecałe 45% społeczeństwa.

Jak widać, jest to realny problem, który może dotknąć każdego z nas.

Na jakie niepokojące objawy zwracać uwagę i jak walczyć z pracoholizmem? Dowiesz się tego w dalszej części tekstu.

Zajrzyj też do naszego poradnika: Co to jest work-life balance?

2. Pracoholizm — przyczyny, objawy i skutki

Ze wspomnianego badania CBOS wynika, że pierwsze symptomy zagrożenia pracoholizmem najczęściej wykazują osoby w wieku ok. 40 lat. Rozwinięty pracoholizm dotyka Polaków średnio w wieku 45 lat. Uzależnieniu od pracy grozi przede wszystkim kadrze kierowniczej oraz specjalistom z wyższym wykształceniem (prawie 47% badanych). Czynnikiem ryzyka jest także praca na własny rachunek.

Przyczyny pracoholizmu

Należy jednak podkreślić, że trudno jest mówić o jednoznacznych przyczynach pracoholizmu.

Nadal prowadzone są badania mające na celu ustalenie tego, co przyczynia się do powstawania uzależnienia od pracy. Możemy mówić jedynie o potencjalnych przyczynach.

Można powiedzieć, że zjawisko przymusu pracy częściej może być obserwowane u osób z niestabilną samooceną, które uzależniają poczucie własnej wartości od wyników własnej pracy. Trudności w zaakceptowaniu swoich wad (niekiedy kształtowane przez wcześniejsze relacje z bliskimi) sprawiają, że osoby te starają się uporczywie wykazać sobie i otoczeniu, że mają pewne zdolności.

Wskazuje się na to, że osoby uzależnione od pracy charakteryzuje specyficzne myślenie o porażce. Ich myśli skupiają się głównie na problemach, w wyniku czego doświadczają oni lęku i braku wiary w powodzenie. Myślą o tym również w czasie poza pracą.

Kolejnym czynnikiem mogącym wpływać na powstawanie pracoholizmu jest źródło motywacji. Osoba dotknięta pracoholizmem kieruje się przede wszystkim motywacją zewnętrzną, powinnościami narzuconymi przez innych. Nie kieruje się zatem przyjemnością pracy, ciekawością, pasją czy potrzebą rozwoju.

Zwraca się uwagę również na to, że narcyzm oraz osobowość obsesyjno-kompulsyjna może być powiązana z pracoholizmem. Jeszcze jednym czynnikiem, który sprzyja powstawaniu tego zjawiska, jest środowisko pracy oparte na silnej konkurencji, w którym oczekuje się od pracowników nierealistycznych celów i nadmiernego zaangażowania w zadania.

Igor Rotberg

psycholog i psychoterapeuta

Objawy i skutki pracoholizmu

Jednak kiedy zaangażowany pracownik przeistacza się w pracoholika? Jakie symptomy powinny zacząć nas martwić?

Oto najczęstsze objawy uzależnienia od pracy u pracoholika:

• traktuje pracę jako przymus, pracuje dla samej pracy
• jest motywowany lękiem przed utratą statusu
• często jest nieefektywny, pochłaniają go szczegóły (perfekcjonizm)
• nie akceptuje błędów, ukrywa je
• pozwala pracy zawładnąć wszystkimi sferami swojego życia, ciągle myśli o pracy
• traci przyjaciół, nie darzy nikogo zaufaniem
• ekscytacja pracą dodaje mu energii, nie odczuwa zmęczenia
• nie potrafi delegować zadań, woli pracować sam
• pojawiają się dolegliwości fizyczne, np. bóle głowy i żołądka

Oczywiście są to tylko przykładowe, wstępne objawy pracoholizmu. Problem jest bowiem bardzo złożony i indywidualny.

Jeśli chodzi o objawy, to dla obserwatora (np. szefa) działania osoby uzależnionej od pracy mogą być postrzegane jako coś wartościowego. Jednak osoba taka na pewno nie jest idealnym pracownikiem, ponieważ grozi jej wypalenie zawodowe i problemy ze zdrowiem.

Pracoholizm może się objawiać również zwiększeniem ryzyka zachorowania na depresję (z myślami samobójczymi włącznie), problemami somatycznymi (np. zaburzeniami snu czy bólami głowy), zmniejszeniem zachowań prozdrowotnych (związanych z aktywnością fizyczną, odżywianiem), spadkiem efektywności poznawczej (wynikającej ze zmęczenia), ograniczeniem celów niezwiązanych z pracą, większym skoncentrowaniem na materialnych aspektach życia oraz nie tak rzadko konfliktami w sferze osobistej (w kontaktach z najbliższymi).

Igor Rotberg

psycholog i psychoterapeuta

 Jeśli pracoholik nie podejmie leczenia, jego choroba może przejść w fazę krytyczną, a następnie fazę chronicznego uzależnienia.

Nieleczony pracoholizm w ostatnich fazach może skutkować m.in.:

• zniecierpliwieniem, a nawet agresją wobec współpracowników
• wycieńczeniem fizycznym i psychicznym
• zaburzeniem rytmu dzień-noc
• poważnymi chorobami somatycznymi i psychicznymi takimi jak zawał, depresja czy też zaburzenia lękowe
• niszczeniem więzi społecznych, np. rozwodem, osłabieniem więzi z rodziną i przyjaciółmi.

Wiele osób próbuje diagnozować objawy pracoholizmu na własną rękę. W internecie można bowiem znaleźć różnego rodzaju testy na pracoholizm. Oczywiście warto wypełnić taki kwestionariusz, jeśli podejrzewasz, że masz problem z uzależnieniem od pracy. Jednak pamiętaj, że wynik będzie tylko poglądowy i nie zastąpi profesjonalnej konsultacji z psychoterapeutą.

Śmierć z przepracowania

W skrajnych przypadkach pracoholizm może doprowadzić do… śmierci z przepracowania.

To tragiczne zjawisko kojarzy się przede wszystkim z krajami azjatyckimi i w Japonii doczekało się nawet własnej nazwy — karōshi.

Szacuje się, że rocznie z przepracowania umiera ok. 10 tys. Japończyków! Z kolei w 2012 roku w Chinach z tytułu śmierci z przepracowania wypłacono 6295 odszkodowań. W dalszej części artykułu dowiesz się, jak walczyć z pracoholizmem, aby uniknąć najpoważniejszych konsekwencji.

Jednym ze skutków uzależnienia od pracy może być tzw. wypalenie zawodowe. Jakie są jego przyczyny, objawy i jak mu zapobiegać? Czy w takiej sytuacji możesz uzyskać zwolnienie lekarskie? Tego wszystkiego dowiesz się z artykułu: Jak walczyć z wypaleniem zawodowym?

Chcesz od razu napisać CV? Skorzystaj z naszego kreatora, w którym znajdziesz profesjonalne szablony do uzupełnienia i praktyczne podpowiedzi. Stwórz CV w 5 minut tutaj.

Kreator CV

Zobacz inne szablony, stwórz CV i pobierz dokument w PDF tutaj.

3. Pracoholizm — leczenie. Jak walczyć z uzależnieniem od pracy?

Radzenie sobie z pracoholizmem związane jest ze zmianą obrazu samego siebie oraz nieadaptacyjnych przekonań i zrozumieniem ich negatywnego wpływu zarówno na samopoczucie, jak i na bliskie relacje.

Jak najbardziej może pomóc w tym psychoterapia, podczas której wspierana byłaby samoocena danej osoby, wzmacniane poczucie własnej wartości, jak również wspierana byłaby wewnętrzna motywacja oraz skupiano by się na redukowaniu nierealistycznych standardów. Dodatkowo w radzeniu sobie z pracoholizmem pomocna byłaby nauka głębokiego relaksu oraz konstruktywnych form radzenia sobie z problemami czy stresem.

Igor Rotberg

psycholog i psychoterapeuta

Jednak w przypadku pracoholizmu ważne są działania kompleksowe. Duża odpowiedzialność spoczywa tutaj na pracodawcy, który dbając o pracowników, powinien skupić się na takich elementach jak:

• edukowanie w zakresie higieny pracy i niebezpiecznych zjawisk dotyczących wypalenia zawodowego
• zachęcanie pracowników do wykorzystywania urlopów czy innych form relaksu
• kładzenie nacisku na działania oparte na współpracy (a nie rywalizacji)
• pomoc w rozwijaniu działań pozazawodowych.

Te elementy mogą być zdecydowanie pomocne zarówno przy przeciwdziałaniu, jak i wychodzeniu z pracoholizmu.

Oczywiście powstaje pytanie, na ile jest możliwe tworzenie programów prozdrowotnych w firmie czy tworzenie środowiska umożliwiającego poszczególnym pracownikom realizację ważnych dla nich wartości, przy jednoczesnym nastawieniu na zyski i wskaźniki efektywności. Pytanie to na razie pozostaje otwarte.

Igor Rotberg

psycholog i psychoterapeuta

 

4. Pracoholizm a rodzina. Jak bliscy mogą pomóc pracoholikowi?

Życie z pracoholikiem, szczególnie w bardziej zaawansowanych stadiach tego uzależnienia, jest bardzo trudne. Należy jednak pamiętać, że rodzina i bliscy odgrywają bardzo ważną rolę w procesie leczenia pracoholizmu.

Osoby cierpiące z powodu pracoholizmu — ponieważ cechuje je motywacja zewnętrzna — mogą od rodziny oczekiwać docenienia, zauważania ich wysiłków czy wręcz podziwu.

Jednak bliscy często nie tylko nie są zachwyceni funkcjonowaniem takiej osoby, ale wręcz narzekają na ciągły jej brak w życiu rodzinnym lub zaabsorbowanie pracą w czasie wolnym.

Nie chodzi jednak o to, by rodzina zaczęła doceniać starania osoby uzależnionej od pracy (to tylko wzmacniałoby problem). Jak zatem bliscy mogą pomóc pracoholikowi?

Mogą na pewno zachęcać do spotkania z psychologiem lub psychoterapeutą, doceniać wszystkie działania niezwiązane z pracą, mogą pokazywać, że osoba ta jest dla nich ważna bez względu na to, czy odnosi sukcesy, czy ponosi porażki, ile zarabia i gdzie pracuje. Mogą — poprzez własne zachowania — pokazywać, jak radzić sobie z porażkami, mogą wreszcie zachęcać do działań prozdrowotnych.

Ważne jest tutaj właśnie zachęcanie, a nie zmuszanie czy szantażowanie, ponieważ warto dać odczuć takiej osobie, że pracoholizm jest problemem złożonym i że nie zniknie z dnia na dzień, ale że jednocześnie ma ona w najbliższych wsparcie w radzeniu sobie z nim.

Igor Rotberg

psycholog i psychoterapeuta

Musisz napisać również list motywacyjny? W naszym kreatorze znajdziesz nowoczesne wzory do wypełnienia i praktyczne porady. Stwórz list motywacyjny w 5 minut tutaj.

Kreator listu motywacyjnego

Zobacz inne szablony, stwórz list motywacyjny i pobierz dokument w PDF tutaj.

Jak widać, problem pracoholizmu jest bardzo złożony. Jeśli masz własne doświadczenia związane z uzależnieniem od pracy, podziel się swoją historią w komentarzu poniżej. Możesz w ten sposób pomóc innym osobom zmagającym się z pracoholizmem!

Proces redakcyjny InterviewMe

Ten artykuł został sprawdzony przez nasz zespół i jest zgodny z procesem redakcyjnym InterviewMe. Zależy nam na dzieleniu się naszą wiedzą oraz dostarczaniu rzetelnych i godnych zaufania porad zawodowych dopasowanych do Twoich potrzeb. Nasze wysokiej jakości treści co roku przyciągają ponad 10 milionów czytelników. Ale na tym nie koniec. Regularnie publikujemy też autorskie badania, aby lepiej rozumieć rynek pracy i jesteśmy dumni, że cytują nas czołowe media w Polsce.

Źródła

• https://www.oecd-ilibrary.org/economics/international-productivity-gaps_5b43c728-en
• https://wnus.edu.pl/sip/file/article/view/14703.pdf